امام سجاد (ع) اُسوه صبر و پیام آور عاشورا
امام سجاد (ع) اُسوه صبر و ایثار بود که به همراه حضرت زینب (س) پیام عاشورا را به نسلهای بعدی انتقال داد.
به گزارش
خبرگزاری صداوسیما مرکز مازندران، علی بن حسین بن علی بن ابیطالب، مشهور به امام سجاد و زین العابدین (۳۸- ۹۵ق)، چهارمین امام شیعیان که مدت امامت وی ۳۴ سال بود. امام سجاد (ع) در واقعه کربلا حضور داشت، ولی به علت بیماری، در جنگ شرکت نکرد. لشکر عمر بن سعد پس از شهادت امام حسین (ع) او را همراه اسیران کربلا به کوفه و شام بردند. خطبه امام سجاد (ع) در شام باعث آگاهی مردم از جایگاه اهل بیت شد.
بنا بر قول مشهور، در سال ۳۸ هجری قمری متولد شد، اما بنابر اقوال دیگر، سال تولد امام چهارم، حدود ۳۶ یا ۳۷ قمری یا سال ۴۸ ق دانسته شده است. وی بخشی از حیات امام علی (ع) و نیز دوران امامت امام حسن مجتبی (ع) و امام حسین (ع) را درک کرده است. در روز تولد امام سجاد (ع) اختلاف وجود دارد. برخی تولد او را در روز پنجشنبه پانزدهم جمادی الثانی ذکر کردهاند.
نام و نسب مادر علی بن الحسین، از مسائل اختلافی است؛ شیخ مفید نام مادر وی را شهربانو یا شاهزنان، دختر یزدگرد، پسر شهریار بن کِسری و شیخ صدوق، او را دختر یزدگرد، پسر شهریار پادشاه ایران میداند که هنگام وضع حمل او از دنیا رفته است.
کنیه امام سجاد (ع)، ابوالحسن، ابوالحسین، ابومحمّد، ابولقاسم و ابوعبداللّه گزارش شده و القاب وی، زین العابدین، سیدالساجدین، سجاد، ذو الثفنات، هاشمی، علوی، مدنی، قرشی، علیاکبر است. امام سجاد (ع) در زمان خویش به نامهای «علیالخیر»، «علیالاصغر» و «علیالعابد» شهرت داشته است.
واقعه حره، نهضت توابین و قیام مختار در زمان امام سجاد (ع) روی داد. مجموعه ادعیه و مناجات امام سجاد (ع) در کتاب " صحیفه سجادیه " گرد آمده است. رسالة الحقوق، رسالهای کوچک درباره تکالیف بندگان در برابر خدا و خلق خدا، منسوب به اوست.
بنابر روایات شیعه، امام سجاد (ع) به دستور ولید بن عبد الملک با سمّ به شهادت رسید. مدفن وی در قبرستان بقیع کنار قبر امام حسن مجتبی (ع)، امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) است.
توطئههای یزید برای شهادت امامپس از واقعه کربلا، یزید تصمیم گرفت امام سجاد علیه السلام را نیز از میان بردارد. به همین دلیل در ملاقاتهایی که در کاخ خود با او و سایر اسرا داشت، منتظر بود از او حرفی بشنود که بهانهای برای قتلش باشد.
یک روز امام را به کاخ خود فرا خواند و از او سوالی پرسید. امام در حالی که تسبیح کوچکی را در دستش میگرداند، به او پاسخ داد.
یزید گفت: «چگونه جرأت میکنی موقع حرفزدن با من تسبیح بگردانی؟»
امام فرمود: «پدرم از قول جدم فرمود: هر کس بعد از نماز صبح، بیاینکه با کسی سخن بگوید، تسبیح در دست بگیرد و بگوید: «اللهم انی اصبحت و اسبحّک و امجدک و احمدک و اُهللک بعدد ما ادیر به سبحتی» سپس تسبیح در دست، هر چه میخواهد بگوید، تا وقتی به بستر میرود، برایش ثواب ذکر گفتن منظور میشود. پس هر گاه به بستر رفت، باز همین دعا را بخواند و تسبیح را زیر بالش خود بگذارد، تا موقع برخاستن از خواب نیز برای او ثواب ذکر خدا منظور میشود. من هم به جدّم اقتدا میکنم.»
یزید گفت: «با هیچ کدام از شماها سخنی نگفتم، مگر اینکه جواب درستی به من میدهید.» پس به او هدایایی داد و دستور داد امام را آزاد کنند.
در روایت دیگری نیز چنین آمده است: بعد از خطبه حضرت زینب سلام الله علیها که سبب رسوایی یزید شد، او از شامیان نظر خواست که با این اسیران چه کنم؟ شامیان در پاسخ گفتند: «آنها را از دم شمشیر بگذران».
یکی از انصار به نام لقمان بن بشیر گفت: «ببین اگر رسول خدا صلی الله علیه و آله بود با آنان چه میکرد؛ تو نیز همان طور رفتار کن.»
امام باقر علیه السلام نیز که در مجلس حضور داشت، سخنان قاطعی گفت که یزید را از قتل اسرا منصرف کرد. یزید سر بر زیر انداخت و سپس دستور داد آنان را از مجلس بیرون ببرند.
در روایتی نیز امام سجاد (ع) به «منهال» فرمودند: «هیچ بار نشد که یزید ما را احضار کند و ما گمان نکنیم که میخواهد ما را بکشد.» به هر حال با توجه به شواهد متعدد تاریخی، یزید بارها تصمیم قطعی به قتل امام سجاد و همراهان ایشان داشته، ولی خداوند هر بار آنها را نجات داده است.
زمان شهادت امام سجاد (ع)همان طور که در روز تولد حضرت زین العابدین (ع) در بین مورّخین اختلاف است، در روز و سال شهادت او نیز اختلاف وجود دارد. دامنه این اختلاف از سال ۹۲ هجری تا سال ۱۰۰ هجری است، اما آنچه از همه مشهورتر است، یکی سال ۹۴ هجری است که آن را به مناسبت ارتحال فقهای بی شماری از اهل مدینه، «سنه الفقهاء» نامیده اند و دیگری سال ۹۵ هجری.
«حسین» فرزند امام علی بن الحسین (ع) شهادت پدر خود را در سال ۹۴ اعلام کرده است و بر این اساس بزرگانی نظیر شیخ مفید، شیخ طوسی، محقق اردبیلی و ابن اثیر نیز همین نظر را داشته اند.
اما بر اساس روایتی که ابوبصیر از امام جعفر صادق (ع) نقل کرده، امام فرموده است: حضرت علی بن الحسین علیه السلام در حالیکه ۵۷ ساله بودند از دنیا رفت و این واقعه در سال ۹۵ هجری اتفاق افتاد.
بیشتر بخوانید: روز یازدهم عاشورا بر یتیمان امام حسین(ع) چه گذشت؟
آخرین شب زندگانی حضرتامام صادق علیه السلام فرمودند:
حضرت امام سجاد (ع) در شب شهادتش به فرزندش، امام محمد باقر (ع) فرمود: «پسرم، برایم آب بیاور تا وضو بگیرم.»
امام محمد باقر برخاست و ظرفی آب آورد.
امام سجاد فرمودند: «این آب برای وضو شایسته نیست، چرا که در آن حیوانی مرده افتاده.»
امام باقر چراغی آورد و دید موشی مرده در آن افتاده است. از این رو ظرف آب دیگری برای ایشان برد.
امام سجاد فرمود: «پسرم! این همان شبی است که به من وعده دادهاند.»
سپس سفارش کرد به شترش که بارها با آن به حج مشرف شده بود، خوب رسیدگی کنند و غذا بدهند.
شهادتروز شهادت امام سجاد (ع) نیز ۱۸، ۲۲ و ۲۵ محرم نقل شده که روز ۲۵ از شهرت بیشتری برخوردار است.
بنا بر این روایات، امام سجاد علیه السلام ۵۷ یا ۵۸ سال عمر فرمود که:
دو سال آن را در زمان حضرت امیرالمؤمنین علی (ع)، ده سال را در زمان امامت عموی خود حضرت امام حسن مجتبی (ع) و ده سال را در دوران امامت پدر خود سپری فرموده است و مدت امامت خود آن امام بزرگوار نیز ۳۵ سال بوده است.
محل دفن امام سجاد (ع)حضرت زین العابدین (ع) پس از تشییع باشکوه مردم مدینه، در بقیع که قبور بسیاری از اولیاء خداوند، همسران پیامبر، فاطمه بنت اسد و بسیاری از صحابه گرانقدر پیامبر و تعدادی از شهدای صدر اسلام در آن قرار دارد، در کنار مرقد مطهر حضرت امام حسن مجتبی (ع)، عموی بزرگوارش، مدفون گردید.
در این قطعه از بقیع عباس، عموی پیامبر، نیز دفن شده بود و بعداً حضرت امام صادق (ع) و حضرت امام باقر (ع) نیز مدفون شدند. این بخش دارای قبه و بارگاه بوده، ولی اکنون به دست وهابیون تخریب شده است.
قاتل امام سجاد (ع)حضرت علی بن الحسین (ع) در زمان خلافت ولید بن عبدالملک به شهادت رسید.
بنا به گفته عمر بن عبدالعزیز، ولید که حاکم جبّار و ظالمی بود، زمین را از جور و ستم لبریز کرده بود. در دوره حکومت او، رفتار مروانیان و کارگزاران آنها با دودمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، بنی هاشم و به خصوص امام سجاد (ع) بسیار ظالمانه و بیرحمانه بود.
والی مدینه - هشام بن اسماعیل - گر چه از زمان عبدالملک بن مروان مسئول اداره شهر مدینه بود، ولی در دوران ولید رفتار ظالمانهای با حضرت زین العابدین (ع) در پیش گرفت و هنگامی که به دلیل بدرفتاری زیاد با مردم مدینه از منصب خود عزل شد، او را در کنار منزل مروان نگه داشتند تا مردم از او تقاص بگیرند. او خود معترف بود که از کسی جز علی بن الحسین (ع) بیم ندارد، اما هنگامی که امام با جمعی از اصحاب خود از کنار او عبور کردند، هیچ یک به او متعرض نشدند و از او شکایتی نکردند. این جا بود که هشام فریاد زد: «الله اعلم حیث یجعل رسالته» (خدا میداند رسالت خود را در کدام خاندان قرار دهد.)
و در روایت دیگری، امام برای او پیغام داد که اگر از نظر مادی در تنگنا هستی، ما تأمینت میکنیم.
مورخین درباره قاتل امام با هم اختلاف دارند. بعضی معتقدند امام به دست ولید مسموم شد، و برخی دیگر معتقدند به دست هشام بن عبدالملک، که برادر خلیفه بود؛ اما به هر حال، او نیز نمیتوانست بدون اجازه ولید، مرتکب قتل امام شود.
مردم مدینه و اندوه شهادت امام سجاد (ع)خبر شهادت حضرت زین العابدین (ع) که با عملکرد انسانی و الهی خود، همگان را مجذوب خود کرده و با مجاهدت سی و پنج ساله خود، تصویری منور و متعالی از امامت در ذهن جامعه اسلامی ترسیم کرده بود، به سرعت در شهر پیچید و همه برای تشییع جنازه او حاضر شدند.
سعید بن مسیب چنین روایت میکند: «وقتی امام به شهادت رسید، همه مردم، از نیکوکاران گرفته تا بدکاران، برای تشییع جنازهاش حاضر شدند. همه زبان به ستایش او گشوده بودند و سیل اشک از دیدگان همگان جاری بود. در تشییع جنازهی امام همه مردم شرکت کرده بودند و حتی یک نفر در مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله باقی نمانده بود.»
حضرت زین العابدین (ع) شتری داشت که بر اساس بعضی از روایات بیست و دو بار با او به حج رفته بود، اما در تمامی این مدت حتی یک ضربه تازیانه هم به او نزده بود. امام در شب شهادت خود سفارش کرد به این شتر رسیدگی شود.
وقتی امام به شهادت رسید، شتر یکسره به سوی قبر مطهر امام رفت، در حالی که هرگز قبر امام را ندیده بود. خود را به روی قبر انداخت و گردن خود را بر آن میزد و اشک از چشم هایش جاری شده بود.
خبر به حضرت امام باقر علیه السلام رسید.
امام کنار قبر پدر رفت و به شتر گفت: آرام باش. بلند شو. خدا تو را مبارک گرداند
شتر بلند شد و برگشت، ولی پس از اندکی باز به قبر برگشت و کارهای قبل را تکرار کرد.
امام باقر باز آمد و او را آرام کرد، ولی بار سوم فرمود: او را رها کنید! او میداند که از دنیا خواهد رفت
سه روز نگذشت که شتر از دنیا رفت.
یاران و شاگردانشیخ طوسی اصحاب امام سجاد (ع) را حدود ۱۷۰ نفر برشمرده است. از مهمترین یاران و شاگردان او، میتوان افراد زیر را نام برد:
ابوحمزه ثُمالی: راوی، محدّث و مفسّر امامی قرن دوم که از اصحاب امام سجاد (ع)، امام باقر (ع)، امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) بود.
ابوخالد کابلی: ملقب به کَنْکَر، از رجال شیعی سده اول قمری و از اصحاب امام سجاد (ع) و امام باقر (ع).
اَبان بن تَغْلِب: ادیب، قاری، فقیه، مفسّر و از محدّثان بنام امامیه که محضر امام سجاد (ع)، امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) را درک کرد.
جابر بن عبدالله انصاری: صحابی پیامبر اسلام (ص) است که در بسیاری از غزوهها و سرایا شرکت کرد. جابر، راوی حدیث لوح است - که دربردارنده نام امامان شیعه از زبان پیامبر (ص) است. جابر را از اصحاب امام علی (ع) و ائمه تا امام باقر (ع) دانستهاند.
سُلَیم بن قیس هلالی: از اصحاب خاصّ چهار امام نخست شیعه (ع) که محضر امام باقر (ع) را هم درک کرده است. او از قدیمیترین علمای شیعه و بزرگان اصحاب ائمه (ع) و مورد وثوق آنان بوده و نزد ایشان از محبوبیت خاصّی برخوردار بوده است.
ابراهیم و حسن فرزند محمد بن حنفیه
سعید بن مسیب بن حزن قرشی مخزومی: از صحابه که امام سجاد (ع) او را داناترین مردم زمان خودش نامیده است.
یحیی بن اُمّ طُوَیل
سعید بن جُبَیر: مفسر و از تابعین.
محمد بن جُبَیر بن مُطعِم.
سخنان بزرگان اهل سنت درباره امام سجاد(ع)
علمای اهل سنت امام سجاد (ع) را دارای علم و جایگاه والا دانسته و او را ستودهاند. از جمله: محمد بن مسلم زهری، از تابعین و فقیه و محدث اهل سنت قرن اول و دوم هجری درباره او میگوید: «نه هاشمیای را برتر از او و نه کسی را فقیهتر از او دیدم». از أبو حاتم الأعرج نیز نقل شده که هاشمیای برتر از علی بن حسین (ع) ندیدم.
شافعی، پایهگذار مذهب شافعی، او را فقیهترین مردم مدینه دانسته است. جاحظ، متکلم و ادیب معتزلی در قرن دوم و سوم قمری، نیز درباره امام گفته است: کسی را ندیدم که در فضیلت او شک داشته باشد و یا در مقدم بودن او سخنی گوید. سعید بن مسیب، از تابعین و از فقهای هفتگانه مدینه، درباره او گفته است: باورعتر از او کسی ندیدم.
سالروز شهادت سیدالساجدین امام زین العابدین(ع) پیام آور واقعه عاشورا و اسوه صبر و استقامت را به شیعیان جهان و دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت تسلیت می گوییم.